ЦеберагIи
Аварагасул (с.т.гI.в.) хIадис буго: “Умумузул къисмат лъайги, гьезул адаб гьабиги сиратIалъул кьо бахиналда бащадаб бугилан”.
Гьеб дида ракIалде щвана Хъуштадаса Загьидил МухIаммадхIажиясул жиндирго росдалги, гьелъул тарих гвангъизе гьабурал гIалимзабазулги хIакъалъулъ хъвараб тIехь цIалидал.
Дун чамго нухалъ щвана гьеб росулъе, хIакъикъаталдаги Хъуштада росдал буго гьайбатаб тIабигIатги, ракI гъолеб сверухълъиги, гьеб киналъего мустахIикъал сахаватал гIадамалги. Гьелъул тарихалдасан дида лъана росо гIуцIаралдаса нахъе гьениб хIалтIулеб мажгитги, гьенир гIелму-лъай цебетIезабулел, цIиял гIелазе тарбия кьолел гIалимзабиги рукIин.
ТIолабго магIаруллъиялдаги Дагъистаналдаги машгьурал руго Хъуштадерил гIалимзаби, накъшубандияб тIарикъаталъул устарзабиги: ПирмухIаммадхIажияв, СайидхIусен, ГIабдуллагьдибир.
Дида ракIалдаса унаро устар ГIободиясул (р.гI.) рагIаби: “Цого рукъоб, цого заманаялъ цадахъ канлъиги бецIлъиги букIунаро. Чирахъ бакани, бецIлъи лъугIула, гьеб свинабуни, рукъ бецIлъиялъул цIола”. Гьел гIалимзаби рукIана гIадамазул рекIелъ чирахъал раккулел бецIлъи нахъе чIвалел.
Гьезул гIумру-хIаятги, гIелмуги, динияб хIаракатчилъиги лъазе тIадаб буго нилъеда, лъанцин гIоларо, берцинго цIунизеги ккола, хадусел наслабазе кьезеги ккола.
Гьеб мурадалъе гIоло гIуцIараб буго МухIаммадхIажиясул гьаб тIехь, гьеб рахъалъан гьев мурадалде щун вуго, лъикIаб, баракатаб хIалтIиги гьабун буго. ТIехьалде рачун руго машгьурал гIалимзабаца гьаруралги, гьезде цогидаз гьаруралги назмаби. Гьезги тIехь берцин ва пайда кIудияблъун гьабун буго.
ТIехь цIалидал нилъее баянлъула кигIан захIматго, къо бихьун, гIумруялъе бугеб хIинкъиялъухъ балагьичlого хъуштадерил гIалимзабаца динияб чIаголъи гьабулеб букIарабали. Гьезда хIинкъи, нахъе къай лъалеб букIун гьечIо гьайбатал ишал гьарулаго, ГIабдуллагьдибирасул хIакъалъулъ хъварал тIамчал цIалулаго гъаргъар базабула черхалда. Гьединал чирахъазе ракI-ракIалъулаб баркала кьечIого нилъ рукIине бегьилищ? Гьезул хIакъалъулъ камилал баянал кьурав МухIаммадхIажиги вуго гьединаб адабалъе мустахIикъавлъун.
РакIалде ккола магIарулазул тарихги, гьезул рухIияб ирсги хириял гIадамаз гъираялда цIалилин гьаб тIехьилан.
ГIободаса ХIайбулласул МухIамадил вас Сиражудин. РГIА ДГIЦ МЛИИ-альул бетIерав хIалтIухъан, профессор